SAKARYA İL SINIRLARI DAHİLİNDE KURULAN APSUA, AŞUA VE AŞHARUA KÖYLERİMİZ

1-Kızılbayır. Eski adı Harmanlı. (Bağlı olduğu ilçe Karapürçek). Abazaca adı “Tsıxınıra”. Apsua köyü.

2-Akbalık. (Akyazı). Apsua köyü.

3-Buğdaylı. Eski adı İrfanisaniye. (Akyazı). Abazaca adı “Psırdzkha”. Apsua köyü.

4-Kepekli. (Akyazı). Aşharua köyü.

5-Bıçkıdere. (Akyazı). Apsua köyü.

6-Yüksel. (Akyazı). Apsua köyü. Günümüzde Abaza hanesi fazla kalmamıştır.

7-Kuzuluk. (Akyazı). Apsua köyü. Günümüzde köyün genel hane sayısı ile mukayese edildiğinde belli bir oranda Abaza hanesi kalmıştır.

8-Yongalık. (Akyazı). Apsua köyü. Günümüzde Abaza hane sayısı fazla kalmamıştır.

9-Taşburun. (Akyazı). Apsua köyü. Günümüzde belli bir oranda Abaza hanesi kalmıştır.

10-Altındere (Beynevit). (Akyazı). Apsua köyü. Köyde Abaza ailelerin yaşadığı “Gup”, “Pshu” ve “Axunaa” Abazaca isimleriyle 3 mahalle vardır. Günümüzde köyün genel hane sayısı ile mukayese edildiğinde belli bir oranda Abaza hanesi kalmıştır.

11-Pazarköy. (Akyazı). Günümüzde Abaza hane sayısı azdır. Aşharua köyü.

12-Hasanbey. (Akyazı). Günümüzde Abaza hane sayısı azdır. Aşharua köyü.

13-Alaağaç. (Akyazı). Günümüzde Abaza hane sayısı azdır. Aşharua köyü.

14-Ormanköy. (Akyazı). Aşharua köyü.

15- Balballı. (Akyazı). Apsua köyü. Balballı; Kadirbey ve Tahirbey isimli iki muhtarlıktan oluşmaktadır. Tahirbey muhtarlığının Abazaca adı “Kaldahora”dır.

16-Gebeş. (Akyazı). Apsua köyü.

17-Kazancı. (Akyazı). Günümüzde belli bir oranda Abaza hanesi kalmıştır. Apsua köyü.

18-Şeyhköy. (Erenler). Apsua köyü. Günümüzde Abaza hanesi kalmamıştır. Köyde eskiden yaşayan Abazalar Balballı köyüne yerleşmişlerdir.

19-Kadıköy. (Erenler). Apsua köyü. Günümüzde Abaza hanesi kalmamıştır. Köyde eskiden yaşayan Abazalar Balballı köyüne yerleşmişlerdir.

20-Kayalar. (Erenler). Abazaca adı “Xuap”. Köyün bir mahallesinin adı “Kambaşgora”dır. Apsua köyü.

21-Reşitbey. (Erenler). Abazaca adı “Lıhnaa”. Apsua köyü. Günümüzde belli bir oranda Abaza hanesi kalmıştır.

22-Çaybaşı. (Erenler). Apsua köyü. Günümüzde Abaza hane sayısı azdır.

23-Tuapsalar. (Erenler). Abazaca adlandırma “Tuapse”. Apsua köyü. Günümüzde Abaza hane sayısı çok faza kalmamıştır.

24-Şükriye. (Erenler). Apsua köyü. Büyükler köyü “Dağlaca” ismiyle adlandırırdı. Günümüzde belli bir oranda Abaza hanesi kalmıştır.

25-Kemaliye. (Arifiye). Köyün Abazaca iki ismi var. “Khamısh” ve “Khosta”. Apsua köyü. Günümüzde belli bir oranda Abaza hanesi kalmıştır.

26-Değirmendere. (Erenler). Apsua köyü. Köyün Abazaca adı “Gagra”. Günümüzde Abaza hanesi çok azdır.

27-Doğançay. (Geyve). Apsua köyü. Günümüzde belli bir oranda Abaza hanesi kalmıştır.

28-Boğazköy. (Arifiye).  Ubıh, Apsua karışık bir köy. Büyükler köyü “Çuwaarkıt” olarak adlandırırdı.

29-Karapınar. (Sakarya merkeze bağlı). Günümüzde Abaza hane sayısı az kalmıştır. Apsua köyü.

30-Harmantepe. (Sakarya merkeze bağlı). Apsua köyü. Köyün Abazaca adı “Apşaarxu”.

31-Acıelma. (Sakarya merkeze bağlı). Köyün Abazaca adı “Abjakoa”. Apsua köyü. Günümüzde belli bir oranda Abaza hanesi kalmıştır.

32-Sarıyer. (Hendek). Apsua köyü.

33-Çakallık. (Hendek). Apsua köyü.

34-Karadere. (Hendek). Apsua köyü. Günümüzde belli bir oranda Abaza hanesi kalmıştır.

35-Sümbüllü. (Hendek). Apsua köyü. Büyükler köyü “Kuçzara- Kuçzaa” olarak adlandırırdı. Günümüzde Abaza hanesi kalmamıştır.

36-Yarıca. (Hendek). Köyün Abazaca adı “Koraçkue”. Apsua köyü.

37-Yeniköy. (Hendek).  Köyün Abazaca adı “Tagorek”. Apsua köyü.

38-Kalayık. (Hendek). Apsua köyü. Kalayık köyünün ismi Abazaca “Akalak” isminden gelmektedir. Köye eskiden Abazaca merkez köy anlamına gelen “Akalak” denirmiş. Ayrıca eskiden “Afdzuca” olarakta adlandırılıyordu.

39-Karaçökek. (Hendek). Apsua köyü.

40-Harmantepe. (Hendek). Köyün Abazaca adı “Apşaa”. Apsua köyü. Günümüzde Abaza hanesi çok az kaldı.

41-Kurtköy. (Hendek). Apsua köyü. Günümüzde belli bir oranda Abaza hanesi kalmıştır.

42-Sivritepe. (Hendek). Apsua köyü. Günümüzde belli bir oranda Abaza hanesi kalmıştır.

43-Soğuksu. (Hendek). Köyün Abazaca adı “Cgerda”. Apsua köyü.

44-Aktefek. (Hendek). Apsua köyü. Günümüzde belli bir oranda Abaza hanesi kalmıştır.

45-Uzuncaorman. (Hendek). Apsua köyü. Günümüzde belli bir oranda Abaza hanesi kalmıştır.

46-Nüfren- Beylice. (Hendek). Apsua köyü. Köyün bulunduğu bölgenin Abazaca genel adı “Apsara”.

47-Çukurhan.  (Hendek). Köyün bulunduğu bölgenin genel adı “Apsara”. Apsua köyü.

48-Eskibıçkı. (Hendek).  Büyükler, köyü “Tepsek” olarak adlandırırdı. Apsua köyü. Günümüzde Abaza hane sayısı az kaldı. Köyün bulunduğu bölgenin genel adı “Apsara”.

49-Bıçkıatik. (Hendek). Apsua köyü. Günümüzde Abaza hane sayısı az kaldı. Köyün bulunduğu bölgenin genel adı “Apsara”.

50-Hacımbey. (Hendek). Apsua köyü. Günümüzde Abaza hane sayısı az kaldı. Köyün bulunduğu bölgenin genel adı “Apsara”.

51-Hüseyinşeyh. (Hendek). Abazaca adlandırma “Çuwaarkıt”. Apsua köyü. Köyde Abaza ve Ubıh aileler mevcut.

52-Caferiye. (Kocaali). Apsua köyü.

53-Selahiye. (Kocaali). Apsua köyü.

54-Karapınar (Karasu). Apsua köyü. Köyün Abazaca adı “Çlow”.

55-Kusça. (Ferizli). Apsua köyü. Günümüzde Abaza hane sayısı fazla kalmamıştır. Köyün Abazaca adı Kuczaa.

56-Gölkent-Koyunağılı. (Ferizli). Apsua köyü. Günümüzde Abaza hane sayısı fazla kalmamıştır.

57-Adatepe. (Karasu). Apsua köyü. Günümüzde Abaza hane sayısı fazla kalmamıştır.

58-Tepetarla. (Karasu). Apsua köyü. Günümüzde Abaza hanesi kalmamıştır.

59-Dombazbaşı veya Dombaybayırı. (Karasu). Apsua köyü. Günümüzde Abaza hanesi kalmamıştır.

60-Akgöl. (Karasu). Apsua köyü. Günümüzde Abaza hanesi kalmamıştır.

61-İdişe. (Karasu).  Apsua köyü. Günümüzde Abaza hanesi kalmamıştır.

62-Sarıçoban. (Karasu).  Apsua köyü. Günümüzde Abaza hanesi kalmamıştır.

63-Limandere. Eski adı Loğmandere. (Karasu).  Apsua köyü. Günümüzde Abaza hanesi kalmamıştır.

64-Kolçolu. (Karasu).  Apsua köyü. Günümüzde Abaza hanesi kalmamıştır.

65-Sultaniye. (Karasu). Apsua köyü. Günümüzde Abaza hanesi kalmamıştır.

66-Kozcu. (Karasu). Apsua köyü. Günümüzde Abaza hanesi kalmamıştır.

67-Ağacık. Apsua köyü. Köyün Abazaca adı “Akua- Sohum”. (Ferizli). Günümüzde Abaza hanesi kalmamıştır.

68-Şabatbey- Akçayır. (Hendek). Apsua. Günümüzde Abaza hanesi kalmamıştır.

69-Kanca. (Hendek). Apsua köyü. Günümüzde Abaza hanesi kalmamıştır.

70-Kırktepe. (Hendek). Apsua köyü. Günümüzde Abaza hanesi kalmamıştır.

71-Sinanoğlu. (Ferizli).  Apsua köyü. Günümüzde Abaza hanesi kalmamıştır.

72-Zifler. (Karasu).  Apsua köyü. Günümüzde Abaza hanesi kalmamıştır.

73-Kurumeşe. (Karasu).  Apsua köyü. Günümüzde Abaza hanesi kalmamıştır.

74-Mesudiye. (Karapürçek). Apsua köyü.

75-Şirinbey. (Karapürçek). Apsua köyü. Günümüzde Abaza hanesi kalmamıştır.

76-Kanlıçay. (Karapürçek). Apsua köyü. Günümüzde Abaza hane sayısı fazla kalmamıştır.

77-Kovalık. (Sapanca). Aşua köyü. Günümüzde Abaza hanesi kalmamıştır.

78- Kuşkaldıran. (Sapanca). Aşua köyü. Günümüzde Abaza hanesi kalmamıştır.

79-Değirmensuyu. (Sapanca). Aşua köyü. Günümüzde Abaza hanesi kalmamıştır.

 LİSTEDEKİ BİLGİLER İLE İLGİLİ NOTLAR

Not: Paylaşım yapmak isteyenler için listedeki köy bilgileri ile alttaki notlar kısmı birbirinden bağımsız kullanılmasın. Henüz tamamlanmamış bir çalışma olduğu için notlar kısmı ile birlikte paylaşım yapılmalı!

Not: Bu yazıda kullanılan “Abaza” tanımlaması “Apsua”, “Aşharua” ve “Aşua”ları kapsayacak şekilde genel anlamda kullanılmıştır.

Not: Listede ismi geçen 79 köyün haricinde eklenebilecek 5-6 köyümüz daha vardır. Onlar ile ilgili eksik bilgiler olduğu için isimlerinden bahsetmedim. Gerekli araştırmalar tamamlandıktan sonra listeye eklenecekler.

Not: Yazımda ismi geçen “Zifler”, “Dombazbaşı”, “İdişe”, “Sarıçoban”, “Kolçalı”, “Kanca” ve “Şirinbey” gibi yerleşimler sözlü tarih görüşmelerinde yaşlılarımızın bahsettiği köylerdir. Bunlar köylerin kuruluş yıllarındaki isimlendirmeler olup, günümüzdeki resmi adları bilinmemektedir. Ayrıca bazı köyler hakkında günümüze yansıyan bilgiler kalmadığından resmi kayıtlarda geçmemektedirler.

Not: Listede ismi geçen “Kovalık”, “Kuşkaldıran” ve “Değirmensuyu” yerleşimleri belgelerde ismi geçen Aşua köyleridir. Günümüzde akıbetleri ile ilgili net bilgi yoktur.

Not: Listedeki bilgilerde Abaza hane sayısı hiç kalmamış olan köyler ile az hane kalanların bilgilerini yanına not düştüm. Onun dışında Abaza hane sayısı belli bir oranın üstünde olan, yarı yarıya olan veya çoğunluk olanların bu yönlerini belirtmedim.

Not: Köyü kuran sülalelerin isimleriyle anılan bazı yerleşimlerde mevcuttur. Onları ayrıca belirtmedim. Sadece Abazaca ismi bilinenleri yazdım.

Not: Listede ismi geçen tüm köyler ilk kuruluşlarında Abaza köyü olarak kurulmuş, sonraki yıllarda çeşitli nedenlere bağlı olarak dışarıya göç vermiştir. Göç ile birlikte kimi köylerde Abaza nüfusu kalmamış, kimilerinde azalmış, kimilerinde yarı yarıya düşmüş, kimilerinde de halen çoğunluğu oluşturmaya devam etmişlerdir.

Not: Listede bulunan 5 köy (Hasanbey, Alaağaç, Kepekli, Ormanköy, Pazarköy) “Aşharua” köyleridir. Bu beş köy halk arasında “Aşua” olarak bilinse de bu köylerin kökeni “Aşharua”dır! Listede isimleri geçen “Kovalık”, “Kuşkaldıran” ve “Değirmensuyu” köyleri Aşua yerleşimleridir. Yine listede ismi bulunan Boğazköy ve Hüseyinşeyh köyleri Ubıh Apsua karışımı iki köydür. Listede geri kalan tüm köyler Apsua kökenlidir.

Not: Sakarya’daki Apsua ve Aşharua köyleri; “Sadz”, “Ahçıpsa”, “Pshu”, “Abzıp”, “Abjuva” ve “Barakay” gibi Abaza etnografik topluluklara mensuptur. “Aibga”, “Dal–Tzabal” ve “Guma” kökenli topluluklara mensup ailelerde bu köylerin bazılarının içinde yerleşiktir. Bu bilgiler çok ayrıntı gerektirdiği için yukarıdaki listede belirtmedim. Ayrıca bazı köylerde Ubıh ve Adıge kökenli ailelerde mevcuttur. Sakarya Sapanca’da kurulan “Kovalık”, “Kuşkaldıran” ve “Değirmensuyu”  köyleri ise Aşua köyleri olup belgelerde Altıkesek olarak geçmektedir.

Not: Sakarya’da ismi Harmantepe olan 2 tane Abaza köyü vardır. Biri Sakarya merkeze bağlı Harmantepe köyü, diğeri Hendek ilçesine bağlı Harmantepe köyü. Sakarya merkeze bağlı olan Harmantepe köyünün Abazaca adı Rüzgârlı tepe veya esen tepe anlamına gelen “Apşaarxu”dır. Hendek Harmantepe köyüne ise köyü ilk kuran Agumba Apş isimli kişiden ötürü yaşlılar “Apşaa” olarak adlandırmış. İki köy sıklıkla karıştırıldığı için açıklama yapma gereği duydum.

Not: Elde ettiğim bilgilerin çoğunluğu kendi yürüttüğüm sözlü tarih çalışmaları kapsamında köylerdeki yaşlılarımız ve bilgi sahibi insanlarımız ile yapılan röportajlar neticesinde elde edilmiştir. Bir kısmı arşiv, bir kısmı kendi araştırmalarım, bir kısmı ise yayınlanmış kitap, makale araştırmalarından elde edilmiştir.

Not: Yıllar önce başlattığım ama uzun zamandır vakit ayıramadığım (rafta bekleyen) “Abaza köylerimiz” adlı çalışmamdan bu bilgileri size aktarıyorum. Tekrar bir kontrole ihtiyacı vardır. O yüzden ufak tefek eksiklikler ve hatalar olabilir.  Affınıza sığınıyorum.

Kaynak göstererek yazıyı kullanabilirsiniz!

17-02-2022

Selçuk SIMSIM